Dychwelyd i Gymru / Returning to Wales

gan Rhodri Jones

Mae dychwelyd i Gymru bob amser yn bleser anferth i mi, nid yn unig am fy mod yn cael cwrdd â theulu a hen ffrindiau ond mae hefyd yn gyfle i gwrdd â phobl newydd a dal i fyny ar yr hyn sydd wedi newid ers fy nhaith ddiwethaf. Roedd yn arbennig o dda cwrdd â fy nghyd-Aelod Kristina; er ein bod wedi siarad yn ddigon aml ar-lein; nid oeddem erioed wedi cyfarfod yn bersonol. Roedd hefyd yn dda cwrdd â mwy o’r genhedlaeth nesaf o ffotograffwyr Cymru yng ngŵyl EYE yn Aberystwyth ynghyd â cael siarad gyda fy hen ffrindiau Glenn ac Emyr Young.

Mae Hari a Haf yn byw yn y garafán hon ar fuarth y fferm ar pen Llyn ac yn cynhyrchu llaeth ar gyfer Cydweithfa Hufenfa De Arfon. “Mae'r rhan fwyaf o'r ffermdai lleol wedi'u prynu fel tai haf”.

Hari and Haf live in this caravan on the farmyard on the Llyn Peninsula and produce milk for the South Caernarfon Creamery Cooperative. “Most of the local farmhouses have been bought up as second homes”.

Llwyddais i ddechrau cysylltu â ffermwyr a chwrdd â nhw cyn gynted a gorffennais fy chwarantîn hunanosodedig. Llwyddais i dreulio o leiaf diwrnod yn tynnu lluniau ar ddeuddeg fferm wahanol a chasglu sylwadau gwerthfawr iawn i sut maen nhw ac eraill yn y byd amaethyddol yn teimlo am eu dyfodol. Yn arbennig mwynheais dreulio amser gyda y phobl ifanc, mae eu brwdfrydedd a'u egni yn heintus p'un a oes ganddynt genedlaethau o brofiad yn eu gwaed neu a ydynt yn newydd i'r diwydiant.

Dyfed Davies (27 oed) yw'r 10fed genhedlaeth o'i deulu i ffermio defaid ar fynyddoedd y Preseli. Mae'n teimlo y bydd yn rhaid gwerthfawrogi rôl y ffermwr fel ceidwad y tir yn fwy yn y dyfodol, ond y bydd ffermio yn parhau yma.

Dyfed Davies (27 yrs) is the 10th generation of his family to farm sheep on the Preseli mountains. He feels that the farmer’s role as custodian of the land will have to be valued more in the future, but that farming will always continue here.

Am y tro, er gwaethaf cwymp sylweddol mewn gwerthiannau i Ewrop, mae'r farchnad leol wedi gallu gwrthbwyso'r rhan fwyaf o'r colledion hynny ac roedd ffermwyr cig yn mwynhau prisiau da yn y farchnad. Fodd bynnag, roedd pawb yn ansicr ynglŷn â'r dyfodol; rhai yn teimlo mai hwn oedd yr amser gywir i fynd amdani a buddsoddi mewn mentrau a thechnolegau newydd tra bod eraill yn edrych i leihau eu costau wrth geisio cynyddu eu elw.

Shed cynhyrchu wyau newydd yn cael ei adeiladu ger Corwen. Dywedodd Llŷr Jones y ffermwr mai hwn oedd ei bolisi yswiriant Brexit, gan nad yw cytundebau masnach y dyfodol yn debygol o effeithio ar prisau wyau.

A new egg producing plant being constructed near Corwen. Llŷr Jones the farmer told me this was his Brexit insurance policy, as eggs are unlikely to be affected by future trade deals.

Yn ôl yn yr Eidal, rwyf eisoes yn edrych ymlaen at dreulio mwy o amser gyda'r bobl hyn eto yn ogystal ag eraill mewn gwahanol rannau o'r wlad.

Nid swydd yn unig, sy'n hanfodol i bob un ohonom yw ffermio; mae'n alwedigaeth i lawer ac hanfod cymunedau gwledig ledled Cymru. Cytuno ai peidio, mae newid yn dod.

Mae Alun Thomas (chwith) yn ffermwr tenant ar diroedd Penrhyn sydd, fel llawer o rai eraill, yn pori eu defaid ar fynyddoedd Parc Cenedlaethol Eryri: “Mae fy nghenhedlaeth i o ffermwyr wedi gweld mwy o newidiadau nag unrhyw un, ond fydd y newid hyd yn oed yn gyflymach am y  genhedlaeth nesaf ”.

Alun Thomas (left) is a tenant farmer on the Penrhyn lands who, like many others, graze their sheep on the mountains of the Snowdonia National Park: “My generation of farmers have seen more changes than any previous one, change will be even faster for the next”.

Returning to Wales is always a joy for me, not only because I get to meet up with family and old friends but it’s also an opportunity to meet new people and catch up on what has changed since my last trip. It was especially good to meet up with my colleague Kristina; although we’d spoken often enough online; we had never met in person. It was also good to meet more of Wales’ next generation of photographers at the EYE festival in Aberystwyth as well as catch up with old friends Glenn and Emyr Young. 

Ellis Griffith ar y fferm Cig Eidion mae ef a'i dad yn rhedeg ger Pwllheli.

Ellis Griffith on the Beef farm he and his father run near Pwllheli.

I was able to start contacting and meeting farmers as soon as I came out of a self-imposed quarantine. In all, I was able to spend at least a day photographing on twelve different farms and gathered really valuable insight into how they and others in the agricultural industry are feeling about their future. I especially enjoyed spending time with young people whose enthusiasm and drive is contagious whether they have generations of experience in their blood or are new to the industry. 

Mae Rhodri Jones (ie yr un enw) sy'n ffermio ger Llanuwchllyn yn credu bod y dyfodol mewn cynhyrchion o ansawdd uchel; mae ganddo rai bwytai o'r safon uchaf sy'n prynu ei gig eidion Du Cymreig pur. Mae'r brîd hwn wedi bod yma ers cyn i'r Rhufeiniaid gyrraedd.

Rhodri Jones (yes the same name) who farms near Llanuwchllyn believes that the future is in quality; he has some top quality restaurants buying his pure Welsh Black beef. This breed has been here since before the Romans arrived.

For now, despite a significant drop in sales to Europe, the local market has been able to offset most of those losses and meat farmers were enjoying good prices at market. However, all were uneasy about the future; some feeling that this was the right time to go all-out and invest in new ventures and technologies while others were looking to scale down their costs while trying to increase their profit margins. 

Rwy'n cofio gwarchod plant dros Ioan Doyle. Er bod ganddo ddefaid ei hun, nid oes ganddo fferm eto ac mae ei brif incwm o'i fusnes ffensio a walio llwyddiannus. Yma mae'n gweithio ar brosiect ail-wylltio a ariennir gan yr E.U. ar Ynys Môn.

I remember babysitting for Ioan Doyle. Although he has sheep of his own, he still has no farm and his main income is from his successful fencing and walling business. Here he’s working on a re-wilding project financed by the E.U. on Angelsey.

Back in Italy, I’m already looking forward to spending more time with these people again as well as others in different parts of the country. Farming isn’t simply a job, essential to us all; it’s a vocation to many and the backbone of rural communities throughout Wales. Like it or not, change is coming. 

Gwnaeth Llion, sy'n gweithio ar y fferm hon ger Llangernyw, brofiad gwaith yn Seland Newydd. “Mae’r gwartheg yn y sied hon yn dod o frid yn Seland Newydd sydd â chynnyrch llaeth uchel ac sy’n gryfach na bridiau lleol. Mae ffermydd yn llawer mwy yno, ni fydd prisiau llaeth yma yn cael eu heffeithio ond os ydyn nhw'n dechrau mewnforio cig eidion a chig oen heb dariffau, ni fydd ein ffermwyr ni yn gallu cystadlu ”.

Llion, who works on this farm near Llangernyw, did work experience in New Zealand. “The cows in this shed are from a New Zealand breed that have a high milk yield and are tougher than local breeds. Farms there are much bigger, milk prices here won’t be effected but if they start importing beef and lamb without tariffs, our farmers won’t be able to compete”.